اطلاع رسانی همایش و کنفرانس های علمی، معتبرترین همایش و کنفرانسهای دانشگاهها پایگاه خبری اطلاع رسانی همایش و کنگره و کنفرانس های کشور
مرز باریک بین استناد علمی و سرقت ادبی در مقالات کنفرانسی
احسان خسروی فر
در فضای علمی امروز، استناد به منابع علمی دیگران نه تنها پذیرفته‌شده، بلکه یک اصل اساسی در تولید دانش به‌شمار می‌آید. اما همین استفاده، اگر بدون رعایت اصول و ضوابط علمی انجام شود، می‌تواند در دسته‌ی تخطی‌های اخلاقی پژوهش قرار گیرد که با عنوان «سرقت علمی» یا پلاژیاریسم (Plagiarism) شناخته می‌شود.
در مقالات کنفرانسی، به‌ویژه با توجه به محدود بودن زمان داوری و تعداد زیاد مقالات، این مسئله گاهی کم‌تر از حد لازم جدی گرفته می‌شود. در این یادداشت، به تبیین تفاوت استفاده مشروع از منابع علمی و سرقت علمی می‌پردازیم و خطرات و راهکارهای پرهیز از این پدیده را مرور می‌کنیم.
🔍 استفاده مشروع از منابع علمی یعنی چه؟
استفاده مشروع به معنای بهره‌گیری از دستاوردهای دیگران با رعایت کامل اصول زیر است:
- استناد شفاف و دقیق به منبع اصلی (نام نویسنده، سال، محل نشر)
- درج نقل‌قول در گیومه یا بازنویسی (Paraphrasing) با ذکر منبع
- استفاده از منابع برای تقویت استدلال شخصی، نه جایگزینی فکر و تحلیل پژوهشگر
- در چنین حالتی، پژوهشگر ضمن احترام به مالکیت فکری دیگران، از دانش موجود برای پیشبرد مطالعه خود بهره می‌برد و روند تولید علم را تقویت می‌کند.
⚠️ سرقت علمی (Plagiarism) چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟
سرقت علمی به معنای استفاده از محتوای فکری دیگران بدون ارجاع یا با ارجاع ناقص است. این سرقت ممکن است به صورت‌های مختلفی رخ دهد:
- کپی مستقیم جملات یا پاراگراف‌ها بدون ذکر منبع
- بازنویسی جملات با تغییر جزئی در واژگان، بدون ارجاع
- استفاده از نمودارها، تصاویر یا داده‌ها بدون اجازه یا ذکر مأخذ
- ترکیب چند منبع و ارائه آن به‌عنوان پژوهش شخصی
- استفاده از مطالب پایان‌نامه‌ها یا مقالات قبلی بدون استناد
در فضای کنفرانسی که داوران فرصت کمتری برای بررسی ریزبینانه دارند، این تخلفات ممکن است در مرحله پذیرش دیده نشود، اما در مراحل بعدی (مانند چاپ یا نمایه‌سازی در پایگاه‌ها)، آسیب علمی و اعتباری جدی ایجاد می‌کند.
تفاوت کلیدی: استناد، مسئولیت و صداقت
📌 عواقب سرقت علمی برای نویسنده و کنفرانس
- رد مقاله حتی پس از پذیرش
- لغو گواهی پذیرش یا ارائه
- حذف مقاله از مجموعه‌مقالات یا پایگاه‌های نمایه‌ساز
- قرار گرفتن نام نویسنده در فهرست سیاه علمی
- لطمه به اعتبار کنفرانس و نهاد برگزارکننده
✅ راهکارهایی برای پرهیز از سرقت علمی در مقالات کنفرانسی
- همیشه منبع اصلی ایده‌ها و اطلاعات را ذکر کنید، حتی در بازنویسی
- از نرم‌افزارهای بررسی اصالت متن (مانند همانند جو، اینتک یا سمیم نور) استفاده کنید
- به جای ترجمه مستقیم مقالات دیگر، از تحلیل شخصی خود بهره بگیرید
- یادداشت‌برداری دقیق از منابع هنگام مطالعه داشته باشید تا هنگام نوشتن، منبع را فراموش نکنید
- از محتوای تولیدشده توسط ابزارهای هوش مصنوعی نیز با دقت و بازنگری شخصی استفاده کنید و آن را بدون تحلیل نپذیرید
نتیجه‌گیری
در پژوهش، خط باریکی میان «ارجاع علمی» و «سرقت ادبی» وجود دارد که تنها با صداقت علمی و رعایت دقیق اصول اخلاقی می‌توان آن را حفظ کرد. اگرچه حجم زیاد مقالات و محدودیت زمانی در کنفرانس‌ها ممکن است باعث کم‌توجهی به این موضوع شود، اما مسئولیت اخلاقی نویسنده پابرجاست.
استفاده صحیح از منابع، نشان‌دهنده بلوغ علمی پژوهشگر و احترام او به جریان علمی جهانی است. کنفرانس‌هایی که این موضوع را جدی می‌گیرند و از ابزارهای بررسی سرقت علمی بهره می‌برند، نقش مهمی در پاک‌سازی فضای پژوهشی ایفا می‌کنند.
انتهای پیام/
* مدیرمسئول