اطلاع رسانی همایش و کنفرانس های علمی، معتبرترین همایش و کنفرانس‌های دانشگاهها پایگاه خبری اطلاع رسانی همایش و کنگره و کنفرانس های کشور
یادداشت | شفافیت در داوری؛ حلقه مفقوده برخی کنفرانس‌ها
صبا منتی
نظام داوری علمی، ستون فقرات اعتبار هر رویداد علمی است. بدون فرآیند داوری دقیق، شفاف و منصفانه، هیچ کنفرانس علمی نمی‌تواند ادعای جدیت، اصالت یا تأثیرگذاری داشته باشد. با این حال، یکی از چالش‌های رایج در برخی همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی در ایران، نبود شفافیت کافی در سازوکار داوری و بعضاً استفاده صوری از این مرحله حساس است. این کاستی، نه تنها به کاهش اعتماد پژوهشگران منجر می‌شود، بلکه موجب افت کیفیت علمی محتوای کنفرانس‌ها و کاهش جایگاه بین‌المللی آن‌ها نیز خواهد شد.
در این یادداشت، ضمن بررسی اهمیت شفافیت در داوری، به معرفی برخی تجربیات بین‌المللی موفق و نقش سامانه‌هایی مانند EasyChair در ارتقای کیفیت داوری می‌پردازیم.
نظام داوری علمی، ستون فقرات اعتبار هر رویداد علمی است. بدون فرآیند داوری دقیق، شفاف و منصفانه، هیچ کنفرانس علمی نمی‌تواند ادعای جدیت، اصالت یا تأثیرگذاری داشته باشد. با این حال، یکی از چالش‌های رایج در برخی همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی در ایران، نبود شفافیت کافی در سازوکار داوری و بعضاً استفاده صوری از این مرحله حساس است. این کاستی، نه تنها به کاهش اعتماد پژوهشگران منجر می‌شود، بلکه موجب افت کیفیت علمی محتوای کنفرانس‌ها و کاهش جایگاه بین‌المللی آن‌ها نیز خواهد شد.
۱. چرا داوری علمی اهمیت دارد؟
داوری علمی (Peer Review) به‌منزله غربالگری علمی برای سنجش کیفیت، اصالت، نوآوری و ساختار پژوهش‌هاست. داوری معتبر:
- – از ورود مقالات سطح پایین یا غیرعلمی جلوگیری می‌کند.
- – نویسندگان را به ارتقای کیفیت کار ترغیب می‌کند.
- – روند یادگیری دوطرفه را بین داور و نویسنده تسهیل می‌سازد.
- – جایگاه علمی کنفرانس را تثبیت می‌کند.
در نبود این فیلتر، رویدادها تبدیل به تریبونی برای انباشت کمّی مقالات و صدور گواهی بدون ارزش علمی می‌شوند؛ مشکلی که در برخی موارد در فضای علمی کشور نیز مشاهده می‌شود.
۲. چالش‌های داوری در برخی کنفرانس‌های داخلی
در برخی کنفرانس‌ها، داوری به عنوان یک فرآیند تشریفاتی و صرفاً برای رفع الزام اداری دیده می‌شود. برخی از چالش‌های رایج در این زمینه عبارتند از:
– عدم اعلام صریح فرآیند داوری (تعداد داوران، زمان، معیارها)
– عدم اعلام معیارهای داوری: در برخی کنفرانس‌ها، معیارهای ارزیابی مقالات به‌صورت شفاف اعلام نمی‌شود.
– داوری‌های عجولانه یا بدون بازخورد علمی
– استفاده از داوران غیرمتخصص یا ثابت در تمام موضوعات
– عدم امکان پیگیری فرآیند داوری: پژوهشگران نمی‌توانند روند داوری مقاله خود را مشاهده کنند و از دلایل رد یا پذیرش آن مطلع شوند.
– تأثیر روابط شخصی بر داوری: در برخی موارد، ارتباطات شخصی و غیرعلمی بر پذیرش یا رد مقالات تأثیرگذار است.
– پذیرش مقالات بر مبنای تعداد، نه کیفیت
- این موارد منجر به بی‌اعتمادی گسترده در میان محققان جوان شده و حتی باعث می‌شود برخی پژوهشگران از حضور در کنفرانس‌های داخلی صرف‌نظر کنند.
۳. تجربیات بین‌المللی؛ از شفافیت تا پاسخگویی
در سطح بین‌المللی، بسیاری از کنفرانس‌ها دارای استانداردهای سختگیرانه و فرآیندهای شفاف در داوری هستند. برخی نکات قابل توجه در این رویدادها:
- – انتشار عمومی معیارهای داوری پیش از ارسال مقاله
- – دعوت از داوران مستقل و دارای تخصص موضوعی مشخص
- – امکان ارسال بازخورد به نویسنده و دریافت نسخه اصلاح‌شده
- – در مواردی، اعلام اسامی داوران پس از برگزاری کنفرانس (داوری باز)
- – اعلام دلایل رد مقاله همراه با تحلیل دقیق
برای نمونه، در کنفرانس‌های سطح A حوزه هوش مصنوعی مانند NeurIPS یا ICML، هر مقاله حداقل توسط ۳ داور تخصصی بررسی می‌شود، و نویسنده امکان پاسخ به نظرات را دارد (فرآیند Rebuttal).
۴. نقش پلتفرم‌هایی مانند EasyChair در ارتقای شفافیت
سامانه EasyChair که یکی از پرکاربردترین ابزارهای مدیریت کنفرانس در دنیاست، از طریق قابلیت‌های ساختاری خود، به بهبود فرآیند داوری کمک می‌کند. برخی مزایای کلیدی آن:
- – امکان ثبت داوران با تخصص‌های گوناگون و تطبیق خودکار مقالات بر اساس کلیدواژه‌ها
- – کنترل دسترسی و جلوگیری از تعارض منافع
- – مستندسازی کل فرآیند داوری (امتیازدهی، نظرات، زمان‌بندی)
- – ارائه گزارش‌های آماری برای ارزیابی عملکرد داوران
- – حفظ حریم خصوصی نویسندگان و داوران در حالت داوری کور (Blind Review)
این سامانه در بسیاری از کنفرانس‌های بین‌المللی به‌عنوان معیار استاندارد حرفه‌ای بودن برگزارکنندگان تلقی می‌شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر برخی از کنفرانس‌های داخلی نیز به سمت استفاده از EasyChair یا سامانه‌های مشابه داخلی با الگوبرداری از آن رفته‌اند.
۵. اعتمادسازی، پیش‌نیاز مشارکت علمی
شفافیت در داوری باعث افزایش مشارکت پژوهشگران، اعتماد به رویدادها و ارتقای کیفیت کلی پژوهش در کشور می‌شود. وقتی پژوهشگر بداند که مقاله‌اش با معیارهای علمی و توسط متخصصان واقعی بررسی می‌شود، با انگیزه بیشتری در آن کنفرانس مشارکت خواهد کرد.
علاوه بر این، داوران نیز در صورتی که در سازوکاری شفاف و منسجم مشارکت داشته باشند، احساس مسئولیت بیشتری در ارائه بازخورد دقیق خواهند داشت. بنابراین، شفافیت تنها به نفع نویسندگان نیست، بلکه به ارتقای کلی سیستم علمی کشور کمک می‌کند.
۶. راهکارها برای بهبود شفافیت داوری در ایران
برای رسیدن به استانداردهای جهانی، چند گام کلیدی پیشنهاد می‌شود:
- – الزام تمامی کنفرانس‌های علمی به اعلام عمومی فرآیند داوری و معیارهای آن
- – استفاده از سامانه‌های مدیریت داوری استاندارد مانند EasyChair یا نمونه‌های بومی
- – ایجاد بانک داوران تخصصی با نظارت نهادهای علمی معتبر
- – امکان دریافت بازخورد از داوران برای نویسندگان
- – گزارش‌دهی آماری عمومی پس از پایان کنفرانس درباره تعداد مقالات، نرخ پذیرش و تعداد داوران
نتیجه‌گیری
اگر بخواهیم سطح علمی کنفرانس‌های ایران را با جهان هم‌تراز کنیم، باید از همان جایی آغاز کنیم که بیشترین تأثیر را دارد: فرآیند داوری علمی. شفاف‌سازی این فرآیند، استفاده از ابزارهای مدیریتی معتبر مانند EasyChair و تقویت نظارت بر اجرای دقیق داوری‌ها می‌تواند نقطه آغازی برای بازگرداندن اعتماد به جامعه علمی کشور باشد.
در جهانی که علم به‌سرعت در حال تحول است، نمی‌توان با ساختارهای ناکارآمد گذشته به رقابت پرداخت. شفافیت نه‌تنها یک ضرورت حرفه‌ای، بلکه مسئولیتی اخلاقی در برابر نسل آینده پژوهشگران ایران است.
انتهای پیام/
* صبا منتی